Şemalar, zihnimizde bilgi organize eden ve yeni durumları anlamamıza yardımcı olan yapılar olarak tanımlanır. İnsanların çevrelerinde karşılaştıkları olayları, durumları ve ilişkileri anlamlandırmasında rehberlik eder. Şemaların temel işlevleri şunlardır:
- Hayatı Kolaylaştırma: Şemalar, tekrar eden durumlarda her şeyi baştan öğrenme gerekliliğini ortadan kaldırarak çevremizi anlamamızı kolaylaştırır.
- Örneğin, bir kişi “ağaç” kavramını öğrendiğinde, yeni bir ağaç gördüğünde onun da bir ağaç olduğunu kolayca anlar.
- Belirsizlikten Kurtarma: Şemalar, belirsiz durumlarda hızlı kararlar almamıza yardımcı olur.
- Örneğin, birinin gülümsemesini mutluluk ifadesi olarak algılamak, şemalar sayesinde gerçekleşir.
Olumsuz ve Uyumsuz Şemalar
Her şema yararlı değildir. Bazı şemalar, bireyin hayatını zorlaştırabilir ve olumsuz sonuçlara yol açabilir.
- Olumsuz Şemaların Kökeni: Çoğunlukla çocukluk döneminde yaşanan deneyimlerden kaynaklanır. Bu şemalar, bireyin olayları çarpıtarak algılamasına neden olabilir.
- Örnek: “Başarısızlık” şeması geliştirmiş bir kişi, sınavdan 90 alsa bile bunu yetersiz görüp kendini başarısız olarak değerlendirebilir.
- Katılık ve Değişmezlik: Şemalar zamanla katılaşır ve koşulsuz doğru kabul edilmeye başlanır. Bu durum, bireyin yeni deneyimlere uyum sağlamasını zorlaştırabilir.
Şemaların Filtre İşlevi
Şemalar, gelen bilgileri değerlendirdiğimiz bir filtre gibi çalışır. Sahip olduğumuz şemalara göre olayları yorumlar, kararlar alırız. Ancak bu filtreleme mekanizması, bazen bilgilerin çarpıtılmasına veya yanlış değerlendirilmesine neden olabilir.
- Bilgi Çarpıtma: Şemalar, olayları nesnel bir şekilde algılamamızı engelleyebilir.
- Örneğin, bir kişi geçmişte reddedilme şeması geliştirmişse, sıradan bir durumdan bile reddedildiği sonucunu çıkarabilir.
Şemalar ve Hayatımızdaki Etkileri
Olumsuz şemalar, hayat kalitesini düşürürken, olumlu ve esnek şemalar uyum sağlamamızı kolaylaştırır.
Şemalar, hayatımızın pek çok alanını etkiler:
İlişkilerimiz
Karar verme süreçlerimiz
Kendimize ve çevremize dair algılarımız